Sektor bankowy w Polsce na tle Europy

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat i Europejskiego Banku Centralnego

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat i Europejskiego Banku Centralnego

Na koniec 2023 roku wartość kredytów w polskim sektorze bankowym wyniosła 355,4 mld euro, co w plasuje Polskę w środku państw Unii Europejskiej. Średnia wartość udzielonych kredytów w Unii Europejskiej w 2023 roku wyniosła 883,1 mld euro.¹¹

W porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej sektor bankowy w Polsce jest niewielki w relacji kredytów do PKB. W 2023 roku w związku ze zmniejszonym popytem na kredyt oraz wysokim wzrostem nominalnego PKB wskaźnik ten malał. Kredyty bankowe w polskim systemie bankowym stanowią 47% PKB, podczas gdy średnia europejska to 124%. Najwyższe wskaźniki kredytów do PKB posiadają Finlandia (215%) oraz Francja (201%)¹².

Rynek kredytów dla przedsiębiorstw w Polsce w 2023 roku nadal charakteryzował się stosunkowo niskim udziałem kredytów dla firm w porównaniu do ogółu kredytów udzielonych sektorowi niefinansowemu. Wskaźnik ten utrzymał się na poziomie około 36%¹³, co nadal plasowało Polskę wśród krajów Unii Europejskiej z najniższym udziałem kredytów dla przedsiębiorstw. Spowolnienie dynamiki akcji kredytowej w sektorze przedsiębiorstw było zatem zgodne z ogólnymi trendami na rynku kredytowym, w tym niższym popytem na kredyty w 2023 roku.

W 2023 roku dynamika akcji kredytowej w sektorze przedsiębiorstw w Polsce wyraźnie spowolniła, kontynuując trend spadkowy zapoczątkowany w III kwartale 2022 roku. Wzrost kredytów był znacznie słabszy niż w poprzednich latach, szczególnie w porównaniu do 2022 roku, kiedy to kredyty krótkoterminowe rosły szybciej niż długoterminowe. Spadek popytu na kredyty, zwłaszcza krótkoterminowe, wynikał z wysokiej bazy odniesienia oraz mniejszego zapotrzebowania na finansowanie zapasów i kapitału obrotowego. W wyniku tego wskaźnik zadłużenia sektora przedsiębiorstw w Polsce w relacji do PKB wynosił około 13%, co znacząco odbiegało od średniej w Unii Europejskiej, która wynosiła około 36%. Ponadto, w II kwartale 2023 roku zaobserwowano przejściowy wzrost popytu na kredyty długoterminowe, jednak zjawisko to dotyczyło głównie dużych przedsiębiorstw i nie miało charakteru trwałego.¹⁴

Z kolei w pierwszych trzech kwartałach 2023 roku zacieśnienie polityki kredytowej banków wpłynęło na mniejszą dostępność kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), mimo że ogólny odsetek zaakceptowanych wniosków kredytowych pozostawał względnie wysoki. Główne przyczyny odmów kredytowych wynikały z braku zdolności kredytowej oraz niewystarczających zabezpieczeń.¹⁵

W 2023 roku, po rocznym spadku zadłużenia gospodarstw domowych z tytułu kredytów konsumpcyjnych, tempo wzrostu tego portfela zaczęło rosnąć, osiągając 2,3% r/r w grudniu. Tendencja ta wynikała z poprawy nastrojów konsumenckich i mniejszego niepokoju o sytuację finansową. W przeciwieństwie do większości krajów Unii Europejskiej, w Polsce wartość kredytów dla gospodarstw domowych zmniejszyła się w 2022–2023 roku, a w drugiej połowie 2023 również kredytów dla przedsiębiorstw.¹⁶

Dynamika należności kredytowych od gospodarstw domowych w 2023 roku była oddzielona od wzrostu PKB i przeciętnego wynagrodzenia, co stanowiło istotną zmianę w porównaniu do poprzednich lat. Po wyeliminowaniu wpływu kursów walutowych spadek wyniósł 1,8%, kontynuując tendencję z 2022 roku. Kredyty mieszkaniowe zmniejszyły się, podczas gdy kredyty konsumpcyjne rosły, osiągając wyższą dynamikę niż w roku poprzednim. Spadek pozostałych należności był wolniejszy niż w 2022 roku¹⁷.

W 2023 roku gospodarstwa domowe poprawiły swoją sytuację finansową, co odzwierciedlały wyższe dochody i zwiększone oszczędności. Wartość aktywów finansowych wzrosła o 12,1%, osiągając 2 020,4 mld zł, a ich relacja do PKB wzrosła do 59,2%. Kredyty dla gospodarstw domowych pozostawały dominującą częścią akcji kredytowej banków, z kredytami mieszkaniowymi stanowiącymi około 42% kredytów sektora niefinansowego¹⁸.

Kredyty hipoteczne stanowią w Polsce najwyższy odsetek w kredytach dla gospodarstw domowych (61,5%) ¹⁹. Mniejsze znaczenie kredytów hipotecznych w aktywach banków w Polsce wynika z tego, że kredyty te są stosunkowo nowym produktem. Dla porównania w 2005 roku ich udział w kredytach gospodarstw domowych w Polsce wynosił ok. 30%, a w tym samym czasie w niektórych państwach Europy Zachodniej przekraczał 80%

Wpływ programu „Bezpieczny kredyt 2%” na sytuację na rynku kredytów mieszkaniowych

Program „Bezpieczny kredyt 2%”, uruchomiony w lipcu 2023 roku, znacząco zwiększył popyt na kredyty mieszkaniowe, odwracając wcześniejszy trend spadkowy. Do końca roku złożono ponad 100 tys. wniosków o kredyt z dopłatą, a ich udział w grudniu 2023 roku stanowił około 70% wszystkich wniosków kredytowych – co oznacza wzrost o 270% względem grudnia 2022 roku. Łączna wartość udzielonych w ramach programu kredytów wyniosła około 24 mld zł, co stanowiło ponad połowę wartości wszystkich nowych kredytów mieszkaniowych w drugiej połowie roku ²⁰.

Program wpłynął także na strukturę kredytów mieszkaniowych, zwiększając udział kredytów o okresowo stałej stopie procentowej zarówno w nowo udzielanych kredytach, jak i w bilansach banków. Mimo tego proporcje te nadal znacznie odbiegają od średnich w Unii Europejskiej, gdzie kredyty o stałym oprocentowaniu dominują ²¹.

W Polsce w większym stopniu niż średnio w Unii Europejskiej banki finansują się depozytami sektora niefinansowego. Na koniec 2023 roku stanowiły one 60,2% sumy bilansowej sektora bankowego. 61,9% ogółu depozytów sektora niefinansowego to depozyty osób prywatnych ²¹. Emisja papierów dłużnych miała marginalne znaczenie, odpowiadając za około 2% sumy bilansowej. Wejście w życie docelowego poziomu MREL wpłynęło jednak na wzrost nominalnej wartości zobowiązań kwalifikowalnych, w tym emisji instrumentów dłużnych ²².

W krajach Europy Środkowo-Wschodniej relacja depozytów do PKB w 2023 roku spadła–wartość przykładowo w Czechach wyniosła 67,2% (-3,0 p.p. r/r), na Węgrzech 37,5% (-4,7 p.p. r/r), a w Polsce 52,9% (-0,5 p.p. r/r). Podobny trend delewarowania obserwowano w strefie euro, jednak relacja ta pozostawała tam znacznie wyższa – wskaźnik wynosił 87,6% (-6,8 p.p. r/r). W Polsce banki koncentrowały się na tradycyjnych usługach, takich jak przyjmowanie depozytów od podmiotów niefinansowych i udzielanie im kredytów, co było kluczowym elementem ich działalności ²³.

Na tle Unii Europejskiej Polska wyróżniała się niskim stosunkiem kredytów do depozytów w sektorze bankowym, który na koniec 2023 roku wyniósł około 64% , i był jednym z najniższych poziomów w UE. W latach 2022–2023, w przeciwieństwie do większości krajów Unii, w Polsce zmniejszyła się wartość kredytów dla gospodarstw domowych, a w drugiej połowie 2023 roku również dla przedsiębiorstw. Jednocześnie przyrost depozytów – zarówno gospodarstw domowych, jak i przedsiębiorstw, zwłaszcza terminowych – był znacznie silniejszy niż w innych europejskich sektorach bankowych, co częściowo wynikało z pandemicznego wsparcia dla firm ze środków PFR ²⁴.

Struktura finansowania banków w Polsce pozostała stabilna, z dominującą rolą depozytów sektora niefinansowego, zwłaszcza gospodarstw domowych. Wartość tych depozytów systematycznie rosła, choć ich udział w pasywach banków był względnie stały. Alternatywne źródła finansowania, takie jak emisja instrumentów dłużnych, miały nadal ograniczone znaczenie ²⁵.