Najważniejsze trendy gospodarcze w Polsce i za granicą

W strefie euro stopa bezrobocia w grudniu 2024 roku ukształtowała się na rekordowo niskim poziomie 6,3%, o 0,2 p.p. niższym niż w analogicznym okresie 2023 roku. Jednak kraje jak Słowenia i Finlandia, gdzie wskaźnik ten na koniec 2024 roku był o ponad 1 p.p. wyższy niż w 2023 roku, Niemcy i Francja, gdzie stopa bezrobocia wzrosła odpowiednio o 0,2 i 0,3 p.p., ale też Hiszpania i Grecja, gdzie stopa bezrobocia spadła odpowiednio o 1,3 i 1,0 p.p. grudzień do grudnia.

Stosunkowo dobrze w ubiegłym roku radziła sobie gospodarka amerykańska, która utrzymała solidne tempo wzrostu PKB (2,8% w 2024 roku, po 2,9% w 2023 roku). Również za oceanem pojawiły się w trakcie roku obawy o kondycję rynku pracy, ale końcówka roku pokazała, że sytuacja się ustabilizowała – stopa bezrobocia w USA lekko wzrosła w pierwszej połowie roku 2024, by w drugiej utrzymywać się na poziomie 4,1-4,2%. Na koniec 2023 roku wskaźnik ten wynosił 3,8%.

Chinom w ubiegłym roku udało się osiągnąć wynik zaplanowany przez władze centralne. W 2024 roku wzrost PKB w Państwie Środka wyniósł 5,0% po 5,2% w 2023 roku. Osiągniecie celu było jednak możliwe dzięki serii środków stymulujących popyt wprowadzonych przez chińskie władze. Kraj walczy z tendencjami deflacyjnymi, istnieją obawy o ich utrwalenie się, podobne jak w Japonii w latach dziewięćdziesiątych. Nadal nie rozwiązany jest też kryzys na rynku nieruchomości, a niepewność związana ze wzrostem protekcjonizmu na świecie kładzie się cieniem na perspektywach wzrostu tej gospodarki w kolejnych latach.

Istotny pozytywny wkład w ubiegłoroczny wzrost polskiej gospodarki miała też konsumpcja publiczna (+1,3 p.p.) oraz zmiana zapasów (+0,5 p.p.). Negatywnie na wzrost wpływał zaś eksport netto. Kategoria ta odjęła od tempa PKB w 2024 roku 1 p.p. i było to pochodną szybszego wzrostu importu niż eksportu (3,3% i 1,2% odpowiednio), co odzwierciedlało szybsze tempo odbudowy aktywności w kraju niż u naszych partnerów handlowych.

W 2024 roku produkcja sprzedana przemysłu wzrosła o 0,3%. Przedłużająca się stagnacja w sektorze była efektem osłabionej koniunktury u głównych partnerów handlowych Polski, rozpędzającego się wolniej od oczekiwań popytu krajowego, a także kłopotów branży motoryzacyjnej oraz napięć geopolitycznych. W efekcie w sektorze przez cały rok utrzymywały się obniżone nastroje. Ograniczało to jednocześnie presję inflacyjną. Ceny produkcji sprzedanej przemysłu spadły w 2024 roku o 6,8%, przy czym w ciągu roku widoczne było hamowanie tempa tego spadku.

Produkcja budowlano-montażowa zmniejszyła się w 2024 roku o 8,0%. Słabszy rezultat to wynik okresu przejściowego między kolejnymi perspektywami finansowymi UE, który wiązał się z ograniczoną absorpcją tych środków. Na wynikach produkcji budowlano-montażowej ciążyły także obniżone inwestycje firm i wysoka baza w związku z zakończeniem programu „Bezpieczny kredyt 2%”. Przy relatywnie wysokich stopach procentowych liczbę mieszkań oddanych do użytkowania spadła, choć jednocześnie w ubiegłym roku dynamicznie rosła liczba mieszkań, na których budowę wydano pozwolenie i których budowę rozpoczęto.

Źródło: GUS/Biuro Analiz Makroekonomicznych PZU.
Dane za 2024 rok to wstępny szacunek.

Słabsza koniunktura na rynku pracy nie wpłynęła natomiast istotnie na bezrobocie. Na koniec grudnia 2024 roku w rejestrach urzędów pracy było ok. 786,2 tys. bezrobotnych (o 2 tys. mniej niż w grudniu 2023 roku), co pozwoliło utrzymać stopę bezrobocia na poziomie 5,1%. Z kolei publikowana przez Eurostat odsezonowana stopa bezrobocia, liczona według zharmonizowanej dla krajów UE metodologii, wyniosła w grudniu 2024 roku 3,0%, przy średniej dla Unii Europejskiej na poziomie 5,9%. Niższym niż w Polsce wskaźnikiem mogły się pochwalić jedynie Czechy (2,6%).

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w 2024 roku wyniosło 8 265,92 zł. W porównaniu z 2023 rokiem wzrosło ono nominalnie o 11,0%, a realnie o 7,0%. W całej gospodarce narodowej średnie tempo wzrostu wynagrodzeń w 2024 roku było wyższe i zgodnie z pierwszym szacunkiem sięgnęło 13,6%. Było to m.in. konsekwencją znacznych, przekraczających 20%, podwyżek w sferze budżetowej.

2024 roku sprzedaż detaliczna wzrosła w ujęciu realnym o 1,0%. Mimo wyraźnej poprawy sytuacji dochodowej, konsumenci pozostawali ostrożni w swoich decyzjach zakupowych i odbudowywali nadwątlone przez podwyższoną inflację oszczędności. Nadal nie odbudował się popyt na dobra trwałego użytku, tj. meble i sprzęt AGD i RTV. Najlepiej radziła zaś sobie sprzedaż pojazdów samochodowych, gdzie w końcu roku wzrostowi popytu pomogło też wejście w życie bardziej zaostrzonych norm emisji spalin począwszy od 2025 roku.

Istotną rolę dla kształtowania się wskaźnika CPI na poziomie zagregowanym odegrały też decyzje administracyjne – przywrócono podatek VAT na żywność, ale zdecydowano się też na kontunuowanie interwencji na rynku cen energii elektrycznej i gazu.

Pomimo ograniczenia presji inflacyjnej w gospodarce (inflacja bazowa spadła z 6,9% w grudniu 2023 roku do 4,0% w grudniu 2024 roku) Rada Polityki Pieniężnej (RPP) przez cały 2024 rok utrzymała stopy procentowe na poziomie 5,75%.

Zgodnie z notyfikacją fiskalną GUS z października 2024 roku, deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2023 roku ukształtował się na poziomie 5,3% PKB po 3,5% PKB w 2022 roku. Dostępne w Eurostat szacunkowe dane wskazują, że w III kwartale 2024 roku deficyt ten sięgał 6,2% PKB (jako suma ostatnich czterech kwartałów). 26 lipca 2024 roku Rada UE podjęła decyzję o uruchomieniu procedury nadmiernego deficytu wobec Polski. W uzasadnieniu podano, że przekroczenie przez deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wartości odniesienia (3% PKB) nie ma charakteru tymczasowego, a zarówno prognozy Ministerstwa Finansów (5,7%), jak i Komisji Europejskiej (5,8%) wskazują, że również w 2024 roku deficyt ten utrzymywał się na poziomie powyżej 5% PKB. Wzrost deficytu w ubiegłym roku wynikał przede wszystkim ze wzrostu wydatków na obronność oraz podniesienia wynagrodzeń i świadczeń socjalnych.

Ustawa budżetowa na 2024 rok zakładała maksymalny deficyt budżetu państwa w wysokości 184 mld zł, a po jej nowelizacji z października było to 240,3 mld zł. Ostatecznie, deficyt budżetowy na koniec 2024 r. wyniósł 210,9 mld zł, co było efektem przede wszystkim wydatków niższych o 32,1 mld zł niż planowane.

Zgodnie z ostatnią notyfikacją fiskalną GUS, dług sektora rządowego i samorządowego w 2023 roku zwiększył się do 49,7% PKB z 48,8% PKB w 2022 roku. Ministerstwo Finansów i Komisja Europejska szacują, że ostatecznie dług ten w relacji do PKB w 2024 roku wzrósł do poziomu odpowiednio 54,6% i 54,7%. Dostępne w Eurostat szacunkowe dane wskazują, że jeszcze w III kwartale 2024 roku sięgał on 53,5% PKB. Oczekuje się, że dług sektora rządowego i samorządowego w 2024 roku był nieco wyższy i przekroczył 55% PKB.

Wraz z odbiciem wzrostu gospodarczego, konsumpcja gospodarstw domowych i wysoki poziom inwestycji ożywiły litewską gospodarkę, po dwóch latach stagnacji. Według danych Centralnego Urzędu Statystycznego Litwy realna zmiana PKB w czwartym kwartale 2024 roku w porównaniu do odpowiedniego kwartału 2023 roku, bez uwzględniania czynników sezonowych i kalendarzowych, wyniosła 3,8%. Rozwój gospodarczy napędzany był przez dodatni eksport netto i konsumpcję gospodarstw domowych, które ożywiły się pod koniec 2023 roku i wzmocniły na początku 2024 roku.

Roczna inflacja (grudzień 2024 roku w porównaniu do grudnia 2023 roku) wyniosła 2,1%. Wpłynął na to głównie wzrost cen za usługi gastronomiczne, energię cieplną, produkty farmaceutyczne, tytoń, mleko, ser i jaja, usługi medyczne oraz stomatologiczne. Odnotowano jednocześnie spadek cen za energię elektryczną, gaz, paliwa stałe, warzywa oraz odzież.

W 2024 roku stopa bezrobocia na Litwie wyniosła 7,1% odnotowując wzrost względem poprzedniego roku o 0,3 p.p. Liczba osób zatrudnionych w kraju wzrosła względem 2023 roku o 1,6%. Podaż siły roboczej została zwiększona przez korzystne tendencje migracyjne. Wzrost zatrudnienia w 2024 roku napędzany był przez sektor prywatny, zwłaszcza sektor informacji i komunikacji, administrację i usługi, zakwaterowanie i gastronomię oraz działalność produkcyjną.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego Łotwy wynika, że w 2024 roku produkt krajowy brutto zmniejszył się o 0,4% w porównaniu do 2023 roku. W porównaniu do czwartego kwartału 2023 roku, w czwartym kwartale 2024 roku spadł o 0,4%, jednocześnie w porównaniu do trzeciego kwartału wzrósł w czwartym o 0,1% (wg danych wyrównanych sezonowo i kalendarzowo).

W 2024 roku wartość dodana sektorów produkcyjnych zmniejszyła się o 2,8%, natomiast w sektorze usług wzrosła o 0,4%. Wzrost odnotowano w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie. Recesję zaobserwowano w przetwórstwie wyrobów metalowych, produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych, przy jednoczesnym wzroście produkcji artykułów spożywczych. Obniżeniu uległ wolumen produkcji budowlanej, na co wpłynął niski popyt na budowę budynków. Wzrosty odnotowano sektorze handlu detalicznego i hurtowego oraz zakwaterowania i gastronomii.

W ciągu roku średni poziom cen konsumpcyjnych wzrósł o 3,3%. Na przeciętny poziom cen konsumpcyjnych największy wpływ miał wzrost cen żywności i napojów bezalkoholowych, wyrobów tytoniowych i napojów alkoholowych, opieki zdrowotnej, dóbr i usług związanych z rekreacją i kulturą a także spadek cen dóbr i usług związanych z mieszkaniem.

Roczna stopa inflacji na Łotwie wzrosła do 3,3% w grudniu 2024 roku z 2,2% w poprzednim miesiącu. Był to najwyższy poziom inflacji od września 2023 roku, co wynika z przyspieszenia wzrostu cen żywności i napojów bezalkoholowych, odzieży i obuwia, opieki zdrowotnej, rekreacji i kultury, edukacji oraz usług hotelowych. Dodatkowo wzrosły koszty transportu a także złagodniała deflacja w sektorze mieszkań i usług komunalnych. Jednocześnie spowolnił wzrost cen napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych, wyposażenia i utrzymania gospodarstw domowych oraz komunikacji. W ujęciu miesięcznym ceny konsumpcyjne wzrosły o 0,2% w grudniu 2024 roku, pozostając niezmienione przez trzeci kolejny miesiąc.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 2024 roku było wyższe w porównaniu do roku poprzedniego o 9,7%. Zarobki w sektorze publicznym rosły szybciej niż w prywatnym – odpowiednio o 12,2% i 8,7%.

Stopa bezrobocia na Łotwie wyniosła 6,9% w czwartym kwartale 2024 roku, co stanowi wzrost o 0,2 p.p. w porównaniu z poprzednim kwartałem.

Według danych Urzędu Statystycznego Estonii PKB w czwartym kwartale 2024 roku wzrósł o 1,2% w porównaniu z analogicznym okresem 2023 roku, co oznacza koniec dziesięciu kwartałów recesji. W przeciwieństwie do poprzednich kwartałów większość działań miała pozytywny wpływ na gospodarkę. Przewodził sektor energetyczny, którego wartość dodana wzrosła o 21%. Następnie znalazły się działalność związana z nieruchomościami oraz informacja i komunikacja a także produkcja i handel. Negatywnym wpływem wyróżniał się sektor budowlany, transport i magazynowanie oraz działalność administracyjno-usługowa.

Pozytywne odwrócenie nastąpiło także w konsumpcji prywatnej, która rosła w tym samym tempie co PKB. Wzrost nastąpił w większości kategorii wydatków, przy czym największy odnotowano w wydatkach na ubezpieczenia i usługi finansowe, transport oraz informację i komunikację. Znacznie spadły wydatki na odzież i obuwie, niewielki spadek miał miejsce w wydatkach na żywność i mieszkalnictwo.

Handel zagraniczny spadł w 2024 roku. W porównaniu z 2023 rokiem eksport towarów spadł o 4% a import o 2%. Deficyt handlowy wyniósł 3,3 mld euro, co jest kwotą wyższą o 275 mln euro niż w poprzednim roku.

Stopa bezrobocia w 2024 roku wyniosła 7,6% co oznacza wzrost o 1,2 p.p. Przyczyną wzrostu liczby bezrobotnych było z jednej strony zmniejszenie zatrudnienia, a z drugiej wzrost uczestnictwa w rynku pracy osób wcześniej nieaktywnych (np. emerytów, studentów, gospodyń domowych).

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w trzecim kwartale było wyższe o 8,1% niż w analogicznym kwartale ubiegłego roku. Największy wzrost średnich wynagrodzeń odnotowano w sektorze opieki zdrowotnej i pomocy społecznej (o 10,6%) oraz w edukacji (o 9,6%).

Rozpoczęta przez Rosję 24 lutego 2022 roku wojna przeciwko Ukrainie zmaterializowała większość ryzyk zarówno dla obywateli, jak i dla biznesu. Gospodarka Ukrainy dostosowuje się i stopniowo odbudowuje się, kontynuując pracę i pokonując wyzwania związane z wojną. W roku 2024 warunki makroekonomiczne sprzyjały działalności instytucji finansowych, które wspierały rozwój gospodarczy pozwalając przezwyciężyć skutki wojny. Ożywienie w gospodarce było możliwe przede wszystkim dzięki stabilnemu popytowi konsumpcyjnemu na rynku krajowym oraz zwiększonemu eksportowi ze względu na stabilne funkcjonowanie portów morskich i rozszerzenie produkcji w przemyśle metalurgicznym i górniczym. Gospodarka odnotowała realny wzrost PKB zarówno w drugim jak i trzecim kwartale 2024 roku.

W grudniu 2024 roku inflacja przyspieszyła do 12,0% r/r. Było to spowodowane przede wszystkim podwyżką cen produktów spożywczych z powodu letniej suszy i nieurodzaju, a także wzrostem cen energii elektrycznej, rosnącymi kosztami pracy i osłabieniem kursu hrywny. 13 grudnia 2024 roku NBU podjął decyzję o zwiększeniu podstawowej stopy procentowej do 13,5% (+0,5 p.p.), aby uniknąć zachwiania oczekiwań inflacyjnych i wesprzeć realną dochodowość instrumentów w UAH.

Popyt na pracę w 2024 roku rósł, podczas gdy podaż pozostaje ograniczona ze względu na dalszą migrację za granicę, mobilizację, potrzeby adaptacyjne osób wewnętrznie przesiedlonych oraz rosnącą nierównowagę na rynku pracy. Szybki wzrost popytu na pracowników w warunkach ograniczonej podaży doprowadził do spadku stopy bezrobocia. Według danych ONZ liczba migrantów z Ukrainy nadal nieznacznie rośnie i na 16 grudnia 2024 roku wynosi 6,8 mln osób, ale liczba ta obejmuje również osoby, które zostały zmuszone do wyjazdu lub zostały deportowane do Rosji.

Od początku wojny agencja ratingowa S&P Global Ratings kilkukrotnie zmieniała długoterminowe ratingi kredytowe Ukrainy w walucie obcej, a wg stanu na 8 marca 2024 roku agencja ratingowa Standard & Poor’s obniżyła długoterminowy rating suwerenny Ukrainy w walucie obcej do „CC” z „CCC” z perspektywą negatywną. Suwerenny rating kredytowy Ukrainy w walucie krajowej (CCC+/C) i krótkoterminowy rating suwerenny w walucie obcej (C) pozostały niezmienione. 5 września 2024 roku międzynarodowa agencja Fitch Ratings podniosła długoterminowy rating Ukrainy w walucie krajowej z CCC- CCC+. Jednocześnie agencja potwierdziła długoterminowy rating w walucie obcej na poziomie „RD” (rejestrowane default).